Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές αναμένεται να διαθέτουν γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες ως εξής:

Γνώσεις

• Να έχουν εξοικειωθεί με το αντικείμενο, τις βασικές αρχές και έννοιες της γλωσσολογίας
• Να περιγράφουν τη γλώσσα και το πώς διαφέρει από άλλους κώδικες επικοινωνίας
• Να γνωρίζουν τη διάκριση ανάμεσα σε γλώσσα, ομιλία και επικοινωνία
• Να αναγνωρίζουν τις καθημερινές (μη επιστημονικές) αντιλήψεις για θέματα γλώσσας
• Να γνωρίζουν βασικά στοιχεία για το νευροβιολογικό υπόβαθρο της γλώσσας, την ιστορική της εξέλιξη στο ανθρώπινο είδος (φυλογένεση) και την ανάπτυξή της στο ανθρώπινο ον (οντογένεση)
• Να έχουν αποκτήσει εξοικείωση με τις ποικίλες όψεις του γλωσσικού συστήματος (φωνητική, φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία)
• Να έχουν επίγνωση του γεγονότος ότι η γλώσσα διαφοροποιείται ανάλογα με το περικείμενο ή την περίσταση (πραγματολογία) και ανάλογα με κοινωνικές και γεωγραφικές παραμέτρους (κοινωνιογλωσσολογία)

Δεξιότητες

• Να διακρίνουν τις μη επιστημονικές αντιλήψεις από τις επιστημονικές θέσεις για θέματα γλώσσας όπως είναι η γεωγραφική ποικιλία και η ιστορική αλλαγή και να τοποθετούνται κατάλληλα

• Να ξεχωρίζουν τις ποικίλες όψεις της γλώσσας (φωνολογία, μορφολογία κ.λπ.)
• Να αναζητούν βιβλιογραφία εστιασμένη σε θέματα που αφορούν τις ποικίλες επιμέρους πτυχές της γλώσσας για λόγους θεωρητικής εμβάθυνσης όπως και για πρακτικούς σκοπούς

Ικανότητες

• Να διακρίνουν μελλοντικά ανάμεσα σε διαταραχές γλώσσας, ομιλίας και επικοινωνίας προκειμένου να σχεδιάζουν ανάλογες παρεμβάσεις
• Να εντοπίζουν και να κατηγοριοποιούν κατάλληλα τις γλωσσικές αποκλίσεις/διαταραχές (ως φωνολογικές, μορφολογικές κ.λπ.) στα παιδιά και σε άτομα με γλωσσικές παθολογίες και να εστιάζουν τις παρεμβάσεις τους αρμοδίως στο μέλλον

• Εφαρμογή της γνώσης στην πράξη
• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις
• Λήψη αποφάσεων
• Αυτόνομη εργασία
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

Σύντομη Περιγραφή Μαθήματος:

Μέσω του εισαγωγικού αυτού μαθήματος επιδιώκεται να εξοικειωθούν οι φοιτητές με το αντικείμενο, τις βασικές αρχές και έννοιες της σύγχρονης γλωσσολογίας, δηλ. με την επιστημονική μελέτη της γλώσσας, ενάντια μάλιστα σε παραδοσιακές (προεπιστημονικές) αντιλήψεις και ισχυρούς μύθους για τη γλώσσα. Το μάθημα παρουσιάζει τα γενικά χαρακτηριστικά και τις επικοινωνιακές λειτουργίες της γλώσσας, η οποία ορίζεται ως ένα σύστημα επικοινωνίας ριζικά διαφορετικό από άλλα όπως είναι οι κώδικες επικοινωνίας των ζώων. Επίσης, αναφέρεται στις νευροβιολογικές βάσεις της γλώσσας, τη φυλογένεση και την οντογένεσή της. Ακολούθως, εστιάζεται στα διάφορα επίπεδα περιγραφής της γλώσσας, από τους ήχους που την υποστηρίζουν έως τη δομή και το νόημα των λέξεων, φράσεων και προτάσεων. Με άλλα λόγια, αναφέρεται στους τομείς της φωνητικής, φωνολογίας, μορφολογίας, σύνταξης και σημασιολογίας. Επιπλέον, συζητά το πώς επηρεάζεται η χρήση και η ερμηνεία της γλώσσας από το περικείμενο ή την περίσταση (πραγματολογία) όπως και τη σχέση γλώσσας και κοινωνίας όπως αντανακλάται λ.χ. στις κοινωνικές και γεωγραφικές παραλλαγές της γλώσσας (κοινωνιογλωσσολογία).

Το μάθημα αναπτύσσεται σε 13 ενότητες ως εξής:

Τίτλος/Περιεχόμενο ενότητας

1. Το αντικείμενο μελέτης και οι κλάδοι της γλωσσολογίας. Αποσαφήνιση των όρων ικανότητα λόγου (langage), γλώσσα (langue), ομιλία (parole).
2. Βασικές αρχές της σύγχρονης γλωσσολογίας έναντι της παραδοσιακής γραμματικής και ισχυρών προκαταλήψεων για τη γλώσσα όπως είναι η εσφαλμένη εννοιολόγηση της γλωσσικής αλλαγής ως φθοράς.
3. Γενικά χαρακτηριστικά της γλώσσας (διπλή άρθρωση, αυθαιρεσία, παραγωγικότητα, γραμμικότητα, μετάθεση κ.ά.) σε αντιπαράθεση με άλλους κώδικες επικοινωνίας όπως των ζώων.
4. Η γλώσσα ως σύστημα. Συνταγματικές και παραδειγματικές σχέσεις ανάμεσα στα στοιχεία του γλωσσικού συστήματος. Επικοινωνιακές λειτουργίες της γλώσσας (αναφορική, συναισθηματική, ποιητική κ.ά.).
5. Οι νευροβιολογικές βάσεις της γλώσσας. Φυλογένεση και οντογένεση της γλώσσας. Κρίσιμες περίοδοι στην ανάπτυξη της γλώσσας.
6. Φωνητική: οι γλωσσικοί ήχοι ως ύλη. Αρθρωτική κυρίως φωνητική: φωνητικά όργανα και παραγωγή φθόγγων.
7. Φωνολογία: η μορφή ή λειτουργία των γλωσσικών ήχων. Φωνήματα και αλλόφωνα, διακριτικά χαρακτηριστικά, φωνολογικά φαινόμενα (αφομοίωση, ανομοίωση κ.ά.), προσωδιακά στοιχεία.
8. Μορφολογία: κανόνες σχηματισμού λέξεων σε επίπεδο γραμματικής κλίσης, παραγωγής και σύνθεσης. Μορφήματα και αλλόμορφα. Είδη μορφημάτων.
9. Σύνταξη: η γραμματική δομή των φράσεων και προτάσεων. Γενετικές γραμματικές και μετασχηματισμοί. Γραμματικές και αντιγραμματικές προτάσεις. Γλωσσική ικανότητα και γλωσσική επιτέλεση.
10. Σημασιολογία: το νόημα των λέξεων, φράσεων και προτάσεων. Σημασιολογικές σχέσεις λέξεων (π.χ. πολυσημία και συνωνυμία). Λογικο-σημασιολογικές σχέσεις προτάσεων (ισοδυναμία, συνεπαγωγή, αντίφαση).
11. Πραγματολογία: η γλώσσα σε συνάρτηση με τους χρήστες της. Γλωσσικές πράξεις, αξιώματα της συνομιλίας, συνομιλιακά υπονοήματα.
12. Γλώσσα και κοινωνία: η γλωσσική ποικιλότητα και οι παράγοντες που την καθορίζουν, δηλ. ο χρόνος, ο χώρος, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ομιλητών κ.λπ.
13. Ανακεφαλαίωση.

Το μάθημα εμπλουτίζεται με εκπαιδευτικές ασκήσεις εμπέδωσης της θεωρίας.

Γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου, η οποία περιλαμβάνει ερωτήσεις ανάπτυξης, σύντομης απάντησης ή/και κλειστού τύπου (π.χ. πολλαπλής επιλογής).

Γλώσσα αξιολόγησης: ελληνική

Οι σχετικές πληροφορίες ανακοινώνονται στο e-class του μαθήματος.

Διανεμόμενα συγγράμματα μέσω του συστήματος πολλαπλής βιβλιογραφίας

1. Γούτσος, Δ. (2020). Γλώσσα: Κείμενο, ποικιλία, σύστημα (2η έκδ.). Αθήνα: Κριτική.
2. Παυλίδου, Θ.-Σ. (2008). Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης (5η έκδ.). Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
3. Λεκάκου, Μ., & Τοπιντζή, Ν. (επιμ.). (2022). Εισαγωγή στη γλωσσολογία: Θεμελιώδεις έννοιες και βασικοί κλάδοι με έμφαση στην ελληνική γλώσσα. Αθήνα: Gutenberg.

Ενδεικτική βιβλιογραφία περαιτέρω μελέτης

1. Ανδρέου, Γ. (2012). Γλώσσα: Θεωρητική και μεθοδολογική προσέγγιση. Αθήνα: Πεδίο.
2. Βελούδης, Γ. (2008). Γενική γλωσσολογία Ι: Γενικά χαρακτηριστικά της γλώσσας. Θεσσαλονίκη: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων ΑΠΘ. (σε ηλεκτρονική μορφή: https://www.lit.auth.gr/sites/default/files/documents/shmeiwseis.pdf)
3. Dirven, R., &Verspoor, M. (2004). Γνωστικές ανιχνεύσεις στη γλώσσα και στη γλωσσολογία (μτφρ.- προσαρμ.-επιμ. Α. Αθανασιάδου & Μ. Μηλαπίδης). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
4. Fromkin, V., Rodman, R., & Hyams, N. (2008). Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας (μτφρ. Έ. Βάζου etal., επιμ. Γ. Ι. Ξυδόπουλος). Αθήνα: Πατάκης.
5. Holton, D., Mackridge, P., & Φιλιππάκη-Warburton, Ειρ. (2016). Γραμματική της ελληνικής γλώσσας (μτφρ. Β. Σπυρόπουλος, επιμ. Ειρ. Φιλιππάκη-Warburton). Αθήνα: Πατάκης.
6. Lyons, J. (1995). Εισαγωγή στη γλωσσολογία (μτφρ. Μ. Αραποπούλου et al., επιμ. Γ. Καρανάσιος). Αθήνα: Πατάκης.
7. Lyons, J. (2002). Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία (μτφρ. Ά. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη et al.). Αθήνα: Μεταίχμιο.
8. Mounin, G. (1984). Κλειδιά για τη γλωσσολογία (μτφρ. Ά. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη). Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
9. Μαγουλάς, Γ., & Μαγουλά, Ευ. (2017). Θέματα συγχρονικής και διαχρονικής γλωσσολογίας. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/6509
10. Μπαμπινιώτης, Γ. (1998). Θεωρητική γλωσσολογία: Εισαγωγή στη σύγχρονη γλωσσολογία. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση.
11. Παναγιωτίδης, Φ. (2013). Μίλα μου για γλώσσα: Μικρή εισαγωγή στη γλωσσολογία. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
12. Πετρούνιας, Ευ. (2007). Νεοελληνική γραμματική και συγκριτική («αντιπαραθετική») ανάλυση, τ. Α΄: Φωνητική και εισαγωγή στη φωνολογία, Μέρος Α΄: Θεωρία. Θεσσαλονίκη: Ζήτη.
13. Saussure, F. de. (1979). Μαθήματα γενικής γλωσσoλoγίας (μτφρ. Φ. Δ. Aποστολόπουλος). Αθήvα: Παπαζήσης.
14. Φιλιππάκη-Warburton, Ειρ. (1992). Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία. Αθήνα: Νεφέλη.
15. Χάρης, Γ. (επιμ.). (2001). Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης.
16. Χατζησαββίδης, Σ. (2012). Νεοελληνική γραμματική: Θεωρητικές βάσεις και περιγραφή. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
17. Χριστίδης, Α.-Φ. (επιμ. σε συνεργασία με Μ. Θεοδωροπούλου). (2001). Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. (σε ηλεκτρονική μορφή: http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/odigos_n.htm)
18. Χριστίδης, Α.-Φ. (2005). Γενική γλωσσολογία Ι: Γενικά χαρακτηριστικά της γλώσσας. Θεσσαλονίκη: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων   ΑΠΘ.  σε ηλεκτρονική μορφή: https://www.lit.auth.gr/sites/default/files/documents/glw301_shmeiwseis_xristidis.pdf)

Συναφή Επιστημονικά Περιοδικά

• Γλωσσολογία/Glossologia (http://glossologia.phil.uoa.gr/)

• Journal of Greek Linguistics Journal of Linguistics Language

• Lingua

Χρήσιμες Ιστοσελίδες

• Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα: http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html Λεξικό Γλωσσολογικών Όρων – Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα:

• http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/glossology/index.html Γλωσσάρι Όρων Γλωσσολογίας που χρησιμοποιούνται στα σχολικά εγχειρίδια – Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα:

• http://www.greek-language.gr/digitalResources/modern_greek/tools/lexica/glossology_edu/index.html

https://eclass.uop.gr/courses/SLT101/